Hér má finna grein Árna Bragasonar landgræðslustjóra um sjálfbæra landnýtingu og vinnu við drög að reglugerð. Greinin birtist einnig í Bændablaðinu 2. desember sl.
Árni Bragason landgræðslustjóri
Í níundu grein laganna segir; „nýting lands skal vera sjálfbær þannig að ekki sé gengið á auðlindir þess og þær endurheimtar eins og unnt er, og jafnframt að viðgangur og virkni vistkerfa haldist. Nýting lands skal byggjast á viðmiðum um sjálfbærni, sbr. 11. gr.“
Í 11. greininni segir að ráðherra skuli setja reglugerð með það að markmiði að tryggja sjálfbæra landnýtingu, „m.a. varðandi beit búfjár, umferð fólks og ökutækja, framkvæmdir og akuryrkju. Landgræðslan gerir tillögur að slíkum leiðbeiningum og viðmiðum að höfðu samráði við hlutaðeigandi stofnanir, sveitarfélög og hagsmunaaðila eftir því sem við á hverju sinni. Ráðherra birtir opinberlega drög að leiðbeiningum og viðmiðum og skal frestur til að skila athugasemdum vera að lágmarki fjórar vikur.“
Reglugerðardrögin voru til umsagnar í 6 vikur og er því lokið. Alls bárust 88 umsagnir og margar gagnlegar ábendingar en greinilegt er að munur er á því hvað fólk telur að eigi að leggja til grundvallar þegar meta á hvað teljist sjálfbær nýting.
Byggt á alþjóðlegri vinnu
Þegar vinna við drög að reglugerð hófst var rætt við fjölmarga aðila um aðstoð og ábendingar en fljótt kom í ljós að leita yrði fyrirmynda erlendis. Sjálfbær landnýting hefur hins vegar verið í umræðunni og rannsóknir stundaðar um áratuga skeið víða um heim. Matvæla- og landbúnaðarstofnun Sameinuðu þjóðanna FAO og Global Soil Partnership hafa t.d. fjallað um málefnið á aðildarríkjafundum og gefið út fjölda leiðbeiningarrita.
Landgræðslan skoðaði fyrst hvort við gætum tekið upp það fyrirkomulag sem Norðmenn leggja til grundvallar í sínu mati á landnýtingu, en það var ljóst að beitilönd sem við teljum í ásættanlegu ástandi hefðu kolfallið með beitingu norsku reglnanna. Því var nauðsynlegt að innleiða stað færslu á reglum sem tækju meira tillit til ástands lands og aðstæðna á Íslandi.
Reglugerðardrögin byggja því á staðfærslu sérfræðivinnu FAO – Matvæla- og landbúnaðarstofnunar Sþ sem lagt hefur grunninn að þeirri aðferðafræði sem notuð er og hefur verið aðlöguð að aðstæðum um allan heim og er notuð í mörg-um Evrópulöndum, Nýja-Sjálandi, Ástralíu, Bandaríkjunum og hefur verið kennd í áratug í Landgræðsluskóla Sþ á Íslandi. Nemendur sem stundað hafa nám í Landgræðsluskólanum vinna nú að innleiðingu sjálfbærnireglna í sínum heimalöndum byggða á þessari aðferðafræði.
Jarðræktar- og akuryrkjukaflinn byggir á faglegri vinnu FAO og Evrópusambandsins og á þeim reglugerðum sem í gildi eru í Evrópusambandinu. Ástæða er til að leiðrétta misskilning sem hefur farið hátt undanfarnar vikur og árétta að jarðræktar/ akuryrkjuhluti drag-anna, sjöunda grein og viðauki tvö, eru aðeins leiðbeinandi viðmið um betri búskaparhætti; tilraun til þess að stuðla að betri og loftslagsvænni landbúnaði. Aukin akuryrkja kallar á innleiðingu nýrra vinnubragða og vandi okkar á Íslandi er stuttur vaxtar-tími. Bændur í Evrópu standa frammi fyrir svipuðum vanda og íslenskir bændur því þar er sífellt verið að innleiða ræktun suðrænni afbrigða og tegunda og því eru áskoranir þeirra þær sömu og okkar. Við getum því lagt til grundvallar þær reglur sem notaðar eru í Evrópu og byggja þar á áratuga hefðum, reynslu og rannsókn-um. Ég treysti bændum landsins vel til að takast á við þessar áskoranir og sem betur fer eru þeir færri og færri akrarnir sem opnir eru á veturna með tilheyrandi foki og tapi á næringarefnum og jarðvegi.
Samráð
Landgræðslan hafði samráð við fjölmarga aðila við gerð reglugerðardraganna og átti m.a. nokkra formlega vinnufundi með Bændasamtökum Íslands og Landssamtökum sauð-fjárbænda og fékk þar fjölda mjög gagnlegra ábendinga.
Í vinnuferlinu sendi stofnunin helstu beitarsérfræðingum landsins einnig drögin til skoðunar og óskaði eftir athugasemdum og ábendingum. Flestir brugðust vel við og eru þeim þakkaðar gagnlegar ábendingar.
Drög að reglugerð – grundvallarmunur á viðmiðum
Það var ljóst af samtölum við hagsmunaaðila að grundvallarmunur er á hugmyndum um skilgreiningu á sjálfbærri landnýtingu. Landgræðslan hefur lagt til grundvallar aðferðafræði sem notuð er og lögð er til grundvallar í alþjóðlegu starfi FAO og þeim löndum sem við kjósum að bera okkur saman við. Samkvæmt þessari aðferðarfræði telst landnýting ekki sjálfbær ef jarðvegs-, vatns- og næringaefnaferlar eru skertir eða ekki til staðar. Það að land sé í framför er vissulega frábært en ef allan grunn vantar er áfallaþol landsins ekkert og stutt í landeyðinguna. Þetta á sérstaklega við um land sem nýlega hefur verið grætt upp því þótt gróðurþekja hafi myndast á skömmum tíma á það sama ekki við um jarðveginn. Nýting á slíku landi verður þá undir þeim formerkjum að hún sé ósjálfbær. Ef land ber ekki merki hnignunar og virkni jarðvegs er til staðar skal nýtingin teljast sjálfbær. Beit á landi í yfir 700 metra hæð yfir sjó getur með engu móti talist sjálfbær því við slíkar aðstæður er vaxtartími beitarplantna vart meiri en 5-6 vikur því hiti lækkar um 0,6 °C til 0,7 °C við hverja hundrað metra. Grös og blómjurtir byrja að vaxa við 4-6 °C. Slíkir dagar eru fáir í 700 metra hæð og ef gróður við þær aðstæður er bitinn í lok vaxtartíma er enginn tími til að safna orku, hann drepst líklega eða skrimtir veturinn.
Skrif Bændablaðsins og umfjöllun í fjölmiðlum
Bændablaðið hefur birt greinar um drögin og aðallega fjallað um ómöguleika þess að innleiða þær reglur sem þykja orðið sjálfsagðar víða um heim. Í þessum umfjöllunum er þess vandlega gætt að nefna ekki að þegar um er að ræða land í miklum halla sem ekki er rofið skal það metið sérstaklega eða að jarðræktarhluti draganna er leiðbeinandi. Upphrópanir benda til þess að sumir virðast ekki hafa lesið drögin en velja að tjá sig með stórum orðum. Þær upphrópanir minna helst á umfjöllun Bændablaðsins um endurheimt votlendis þar sem skrif andstæðinga endurheimtar eru lögð að jöfnu við rannsóknaniðurstöður vísindamanna.
Árni Bragason,
landgræðslustjóri.
