Um sauðfjárbeit 

Sauðfjárrækt á Íslandi byggir að miklu leyti á úthaga- og afréttarbeit og hefur svo verið um aldir. Í harðbýlu landi þar sem erfitt var að afla nægs heyforða á sumrin var áður fyrr treyst á vetrarbeit sem heyrir nú sögunni til. Sú nýting fór vafalaust illa með gróður. Sauðfé á Íslandi hefur fækkað verulega frá því það var felst á áttunda áratug síðust aldar. Enn erum við þó að glíma við afleiðingar mikillar beitar í köldum árum sem átti sinn þátt í hnignun gróðurs. 

Nauðsynlegt er að nýting lands þar með talin beit, sé sjálfbær þannig að gróðurauðlindin viðhaldi sér eða auðgist en rýrni ekki. Landnýting á illa gróið og rofið land getur ekki talist sjálfbær. 

Beitarstjórnun og beitarskipulag

Nokkur meginatriði þarf að hafa í huga við skipulag beitar og með góðri beitarstjórnun má ná markmiðum um sjálfbæra landnýtingu, af því gefnu að landið sé í beitarhæfu ástandi. 

Áður en beit hefst að vori þurfa plöntur að hafa náð nægilegum blaðvexti til að geta ljóstillífað umfram það sem þær þurfa til viðhalds og hefja rótarvöxt, en öflugar rætur skipta miklu máli fyrir hreysti og þol plöntunnar. Það er því grundvöllur góðrar beitarstjórnunar að hefja beit ekki of snemma á vorin. Rannsóknir hafa sýnt að hefjist beit of snemma dregur það úr þrótti og uppskeru allt vaxtartímabilið. 

Ávallt þarf að taka mið af ástandi gróðurs á hverjum tíma og draga úr beit eða friða land ef með þarf. Því verra sem ástand beitilandsins er því erfiðara, tímafrekara og dýrara er að laga það. 

Helstu atriði sem þarf að hafa í huga við gott beitarskipulag eru:

1. Alltaf þarf að miða beitarnýtingu lands útfrá getu lands og ástandi þess hverju sinni 

2. Ástand lands er í eðli sínu breytilegt á milli ára og þolir ákveðnar sveiflur 

3. Viðhalda góðri gróðurþekju 

4. Viðhalda fullnægjandi tegundasamsetningu 

5. Viðhalda fullnægjandi uppskeru 

6. Ekki er hægt að segja með vissu að ákveðin landgerð beri alltaf vissan fjölda beitardýra 

7. Stöðugt endurmat á ástandi lykilatriði

Beitarþol og plöntuval

Plöntutegundir þola beit misvel og fer það að miklu leyti eftir hvar vaxtarbroddurinn er staðsettur á plöntunni. Vaxtarbroddur hjá grösum og störum er staðsettur nærri rót og minni líkur á því að hann skaðist við beit og endurvöxtur geti hafist. Blómplöntur, tré og runnar hafa vaxtarbroddinn efst á stönglinum eða að greinaendum og er fjarlægður við beit. Þessar tegundir eru því viðkvæmar fyrir beit.  

Sauðfé velur sér plöntur til átu en bítur ekki hvað sem er og velur jafnvel ákveðna hluta plöntunnar frekar en aðra. Vegna þessa getur samsetning þess sem kindin bítur verið frábrugðin því sem er í boði í plöntusamfélaginu. Plöntuval hefur því bein áhrif á tegundasamsetningu gróðurlenda og eftirsóttustu beitarplönturnar hverfa fyrst úr beitilandinu. Plöntuval er breytilegt eftir árstíðum og þroska plantna, en kindur sækjast í auðmeltanlegar og prótein/næringarríkar plöntur. Eftir því sem þrengist  í högum fækkar eftirsóttum tegundum og óvinsælli plöntum fjölgar og hlutdeild þeirra í haganum og gæði beitarlandsins rýrnar smám saman. Dæmi um þetta eru þursaskeggsmóar en sauðfé sneiðir hjá þursaskeggi. 

Þó land sé gróið er ekki gefið að það sé gott beitiland. Þetta á t.d. við um nýgræður og moslendi sem hafa bæði hafa lágt beitargildi og er viðkvæmt fyrir beit. Eins getur algróið land verið rýrt til beitar því þar vaxa plöntu með lágt beitargildi eða eru ekki eftirsóttar. Þar sem landnám plantna á sér stað og gróðurframvinda er í gangi hefur beit slæm áhrif og hægir á gróðurframvindunni. 

Svæði henta misvel til beitar en dæmi um svæði sem henta illa til beitar eru:  

1. Auðnir og lítt gróin svæði – lítið er um beitargróður og jafnvel lítil beit getur haft mikil áhrif á framvindu 

2. Rofsvæði – svæðið er mjög viðkvæmt, og jafnvel lítil beit getur hamlað framvindu 

3. Brattlendi – svæðið er viðkvæmt 

4. Mosaþembur – lítið um beitargróður og viðkvæmt svæði 

5. Þar sem land er á viðkvæmu stigi í gróðurframvindu, t.d. þegar landnám beitarplantna stendur yfir. 

Almennt gildir að þegar ákveðnum punkt er náð þá minnka afurðir þegar þrengist í högum. Vegna gróðurverndarsjónarmiða á hámörkun afurða á hektara ekki við útjörð á Íslandi, heldur að á að stefna á góðar afurðir eftir hverja á.  

Markmið góðrar beitarstjórnunar er fyrst og fremst að tryggja að ekki sé gengið á gróður og jarðveg, heldur að hann sé í jafnvægi eða framför og að tryggja að næringarþörf og velferð búpenings sé fullnægt.