Áburður

Helstu næringarefnin í tilbúnum áburði eru nitur (N), fosfór (P) og kalí (K) og fer það eftir áburðartegundum hversu stórt hlutfallið er af hverju efni. Hlutföllin ráðast fyrst og fremst af markmiðum notkunarinnar, hvort verið sé að rækta bygg eða kartöflur, eða endurheimta vistkerfi. Við uppgræðslu hefur Landgræðslan verið að nota áburð með einungis nitri og fosfór og í seinni tíð hefur mest notað áburð með 25% N og 2,2% P (25-5). Reynsla Landgræðslunnar af þessum áburði hefur verið góð og bera mörg vel heppnuð uppgræðsluverkefni þess vitni. 

Þrátt fyrir mikla notkun á tilbúnum áburði hefur magn lífræns áburðar sem notað er til uppgræðslu aukist hratt undanfarin ár og sexfaldaðist frá 2015-2020, á meðan sá tilbúni stóð í stað (Magnús H. Jóhannsson, 2020). 

Það eru mikil verðmæti í áburði, hvort sem er í tilbúnum og lífrænum, og því mikilvægt að fara vel með. Ýmsar rannsóknir hafa farið fram á vegum Landgræðslunnar á nýtingu tilbúins áburðar við uppgræðslu og fjalla ýmist um áburðartegundir, áburðarmagn og tímasetningu áburðargjafar.  

Í nýlegri rannsókn við Valafell á Landmannaafrétti þar sem borin voru saman áhrif mismunandi áburðartegunda á gróðurframvindu, kom í ljós að engan mun var að finna á milli áburðartegunda hvað varðar heildargróðurþekju, þekju grastegunda, þekju blómjurta eða gróðurhæð. Í sömu rannsókn voru skoðuð beitaráhrif sauðfjár og hafði beitin neikvæð áhrif grös og gróðurhæð, en jákvæð áhrif á þekju blómjurta. Taka verður fram að þrátt fyrir beitina, jókst gróðurþekja með árlegri áburðargjöf sem sýnir að hægt er að auka gróðurþekju samhliða beit, en gróðurhæðin var þó talsvert minni. Skýrsla um rannsóknina verður birt innan tíðar. 

Í rannsókn sem gerð var 2003-20XX og kallast „Hversu lítið er nóg?“ kom í ljós að tímasetning áburðargjafarinnar hefur mjög mikil áhrif á gróðurframvindu og skiptir öllu máli að koma áburðinum á eins snemma vors og hægt er. Í henni kom einnig í ljós talsverður munur á milli landshluta. Á Norð-austurlandi á Hólsfjöllum svaraði gróður örlitlum áburðarskömmtum, allt niður í 30kg áburði á hektara, en áhrifin entust ekki lengi. Einnig kom fram að stærri áburðarskammtar en 240 kg/ha bættu litlu við í formi gróðurþekju. Áhrifin voru svipuð á Suð-austurlandi, en ekki eins afgerandi. En í þriðja hluta tilraunarinnar á Suðurlandi komu nánast engin áburðaráhrif fram.

Stóri munurinn á milli þessara svæða var jarðvegsgerð, en á NA-landi var tilraunin gerð á rofnum mel með nokkuð fjölbreyttum gróðri, á SA-landi var hún gerð í foksandi þar sem melgresi og túnvingull voru ríkjandi en á S-landi fór tilraunin fram á vikrum með nokkuð fjölbreyttum gróðri. Tilraunin sýndi mjög skýrt að þar sem vatnsheldni jarðvegs er minni (vikrar), eru áburðaráhrifin minni þar sem áburðurinn skolast frekar niður í jarðveginn með regni. Það má ekki heldur horfa framhjá því að úrkomumagn var talsvert meira á S-landi heldur en á NA-landi.  

Kosturinn við lífrænan áburð er að það tekur næringarefnin lengri tíma að losna og verða aðgengileg plöntum. Þar með er hættan á útskolun næringarefna minni sem þýðir að það er óhætt að bera meira magn næringarefna á landið í einu og jafnvel hægt að komast af með því að fara einu sinni yfir það.

Ókosturinn við lífræna áburðinn er að styrkur efnanna er lágur og því þarf að nota meira magn af honum á flatarmálseiningu til að ná ásætttanlegu magni efnanna. Þetta gerir það að verkum að notkun lífræna áburðarins getur verið þung í vöfum og oft dýrari aðgerð en að nota tilbúinn. Þetta er þó ekki algilt og mikilvægt að skoða hvert dæmi fyrir sig s.s. aðgengi að svæðum og flutningsfjarlægðir. Um þetta er fjallað í skýrslu og birt í reiknivél sem Landgræðslan útbjó í samvinnu við Verkfræðistofuna EFLU vorið 2021 og er að finna hér. 

Gerð var samantekt á notkun lífræns áburðar í verkefnum Landgræðslunnar árið 2021 (finna link á LR 8/2020). Þar kom fram að notkunin hafði aukist sex-falt frá árinu 2015-2021, en árið 2015 fór Landbótasjóður Landgræðsunnar að gefa meiri gaum þeim verkefnum sem notuðu lífræn efni til landgræðslu og stuðlaði því beint að þessari aukningu. 

Segja má að nýta megi hvaða lífrænu efni sem er til landgræðslu. En þau eru að sjálfsögðu misjöfn. Flest þeirra eru vatnsmikil og því erfið í flutningi, en sum eru þurrari með tiltölulega hátt hlutfall næringarefna sem eru þá auðveldari í notkun.  

 Með notkun lífrænna efna þarf að gæta að því að ekki sé notað of mikið í einu t.d. er kjúklingaskítur með mjög hátt hlutfall niturs og ekki æskilegt að setja meira en um fjögur til fimm tonn á hektarann til að fá um 150 kg N/ha. Annað gildir um t.d. fiskeldisseyru eða kúamykju og þyrfti þrisvar til fjórum sinnum meira magn á hektarann til að ná sambærilegu magni niturs. Til að átta sig á mismunandi samsetningu lífrænna efna er bent á skýrslu sem kom út í mars 2022 og fjallar um framboð lífrænna efna á Íslandi og næringarsamsetningu þeirra

Það er sammerkt með flestum tegundum lífræns úrgangs að hann getur borið með sér smitandi bakteríur og valdið sjúkdómum í mönnum og dýrum. Þar með verður að gæta varúðar við notkun efna af þessu tagi að gæta að smitvörnum. Reglugerð um meðhöndlun seyru (nr. 799/1999) setur skilyrði fyrir notkun seyru til landgræðslu. Ef seyran er meðhöndluð t.d. með kalki drepast sóttkveikjur í henni og þar með má dreifa henni á yfirborð, en ómeðhöndlaða seyru verður að plægja niður í landið. Bent er á Matvælastofnun (MAST) um frekari leiðbeiningar um nýtingu lífrænna efna.